کد مطلب:50038 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:36

گنجینه پرسمان » قرآن

تفسير آيه (بسم الله الرحمن الرحيم) را توضيح دهيد؟ آيا منظور از بأبسم الله استعانت جستن به خداست؟

آنچه كه درباره ي بسم الله لازم است بدانيم، نكات ذيل است: 1. ميان علماي تفسير درباره ي متعلق «باء» «بسم الله» حداقل سه قول وجود دارد: بعضي از آن ها معتقدند كه جار و مجرور «بسم الله» به اقول يا قل يا اقرأ متعلق و وابسته است. گروه ديگري مي گويند كه جار و مجرور «بسم الله» جمله ي استعين و أستعن وابستگي دارد. گروه سومي آن را به ابتدأ متعلق مي دانند؛ مانند علامه طباطبايي و علامه خويي و ديگران (ر.ك: علامه طباطبايي، ترجمه ي الميزان، ج 1، ص 17 و علامه خويي، ترجمه ي البيان، ج 2، ص 241). بنابراين معناي «باء» اين گونه نيست كه تنها در معناي استعانت منحصر شود؛ چنانكه در سؤال مطرح شده است. 2- خواه حقيقت اسم را از نوع لفظ بدانيم و خواه از نوع ذات و معنا (مسمّي)، مهم اين است كه بدانيم چرا به جاي «بسم الله» «بالله» گفته نشده است؟ مفسرين درباره ي اين مسئله، به چند نكته اشاره كرده اند: الف. اگر «باللّه» گفته مي شد، تفاوتي ميان قسم و تيمّن باقي نمي ماند ؛ از اين رو «باسم» گفته شد تا از قسم كه با «باللّه» ادا مي شود، جدا گردد. (ر.ك: تفسير بيضاوي، ج 1، ص 6، انتشارات دار الكتب العلميه). ب. برخي گفته اند، تقدير آيه اين است: خداوند، ما را به ابتدا كردن بدين نام، امر مي فرمايد و مي گويد كه: ابتداي كارها به نام من كنيد كه منم آن خدايي كه مهربانم. به همين خاطر خداوند در آغاز رسالت به پيامبرش چنين امر فرمود: {A{/Bاِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ {w1-3w}{I96:1I}/}A} و يا درباره ي شرط حلال بودن گوشت فرمود: {A{/Bفَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اِسْمُ اَللَّهِ عَلَيْهِ {w1-6w}{I6:118I}/}A} لذا در وقت ذبح اگر به جاي بسم الله، باللّه گفته شود، گوشت حيوان حلال نخواهد بود. {V(ر.ك: گازر، تفسير جلاء الاذهان، ج 1، ص 15.) V} بنابراين اسم در حقيقت به معناي تسميه است؛ يعني نامگذاري كردن كارها و خداوند اين عمل را از بشر در آغاز عبادت طلبيده است. ج. استعانت دو گونه است: گاهي استعانت به ذات است كه در واقع طلب كمك در انجام و احداث فعل است و گاهي استعانت به اسم خداوند عز و علا است كه در حقيقت طلب مساعدت در اعتبار كار است؛ زيرا كار بدون ذكر نام او، كار عبثي است. چون هر دو نوع استعانت وجود دارد. تعيين نوع آن با اين قيد (اسم) ضرورت پيدا مي كند، تا از استعانت نوع اول جدا گردد. گذشته از آن، استعانت اولي در عبارت {A{/Bإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ {w4-5w}{I1:5I}/}A} آمده و استعانت دومي در عبارت «بسم الله» ظهور يافته است. (ر.ك: ابي سعود، تفسير ابي السعود، ج 1، ص 8، انتشارات دار احياء التراث العربي). د. برخي هم گفته اند: تبرك و تيمن با قيد «الله» حاصل نمي شود، بلكه با قيد «اسم الله» محقق مي شود؛ از اين رو در آيه ي فوق به لحاظ اين كه كار عبادت، تبركي پيدا بكند، خداوند به بشر دستور مي دهد كه عبادت را با نام او متبرك بكنند تا شرافت و منزلت خاصّي پيدا بكند. (ر.ك: آلوسي، تفسير روح المعاني، ج 1، ص 54، انتشارات دار احياء التراث العربي. ه. بعضي به دو توجيه ديگر هم اشاره كرده اند: 1. اين گونه تعبير براي اشاره به اين است كه وقتي انسان بخواهد كاري براي كسي انجام بدهد، مي گويد: «به اسم فلاني اين كار را انجام مي دهم». در محل بحث هم بشر براي توجيه كار خود، از نام خدا (بسم الله) بهره مي گيرد. 2. از آن جا كه قدرت بر انجام كار از خدا ناشي مي شود، عمل هم به نام خدا (بسم الله) صادر مي گردد، نه به نام انسان كه كار را انجام مي دهد. (ر.ك: محمد رشيد رضا، تفسير المنار، ج 1، ص 43). نتيجه اين كه، قيد اسم در محل بي فايده نيست. فايده ي آن را مي توان از وجوهي كه بيان شده دريافت.